مقدمه:
بدن از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که بسیاری از آنها از بیرون قابل مشاهده نیستند اما حتی این بخش‌های غیرقابل مشاهده هم مثل اعضای سطحی بدن، دچار بیماریهای مختلف می‌شوند و در این مواقع باید به دقت مورد بررسی قرار گیرند. با توجه به این که این اعضای داخلی به راحتی برای معاینه در دسترس قرار ندارند، باید از روشی دیگر برای معاینه و آزمایش آنها استفاده کرد.
مرسوم‌ترین روش‌هایی که تاکنون برای این منظور به کار گرفته شده، روش‌های تصویربرداری مثلا سی‌تی‌اسکن یا ام.آر.آی بوده‌اند اما این روش‌ها هم محدودیت‌هایی دارند. به طور مثال اگر نیاز به نمونه‌برداری از یک عضو داخلی شود، با این روش‌ها نمی‌توان نمونه‌برداری کرد. به همین دلیل پزشکان دست به دامن ابزار دیگری می‌شوند که آندوسکوپ نامیده میشود و بسیاری از محدودیت‌های روش‌های قبلی را ندارد. این ابزار به طور گسترده در پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد و انواع مختلفی از آن که هر کدام کاربرد خاصی دارند، در مراکز پزشکی وجود دارند.
آندوسکوپی چیست؟
آندوسکوپ یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر با دوربینی بر یک سر آن است. این ابزار که از طریق برش جراحی یا از طریق دهان یا مقعد وارد بدن میشود، آندوسکوپی برای بررسی بخش‌های مختلف بدن، از جمله مفاصل، ریه‌ها، مثانه، دستگاه گوارش و آپاندیس به کار می‌رود.
برخی از انواع آندوسکوپی نیاز به آمادگی‌های مخصوص مثلا پاک کردن معده یا روده دارد. لذا پزشک از شما می خواهد که کودک پیش از انجام عمل چیزی نخورد یا ننوشد، یا برای او مسهل تجویز کند.
افرادی که تحت آندوسکوپی قرارمی‌گیرند معمولا با داروهای آرامبخش تسکین داده می‌شوند تا درد و ناراحتی‌شان به حداقل برسد.
آندوسکوپهای امروزی، بسیار پیشرفته بوده و بنابراین دارای قیمت زیادی هم می‌باشند. آنها دارای دوربین‌های ویدیویی نیز می‌باشند که تصاویر را می‌توان بطور مستقیم از یک مانیتور (تلویزیون) مشاهده نمود. این آندوسکوپها همچنین دارای لوله‌هایی برای ساکشن یا کشیدن مایع درون معده به خارج، فرستادن هوا به داخل معده و بادکردن آن و عبور دادن وسایل خاصی برای نمونه‌برداری (تکه‌برداری یا بیوپسی) نیز می‌باشند.
آزمایش آندوسکوپی، دقیق‌ترین و مفیدترین راه برای بررسی علل مختلف سوءهاضمه میباشد. این آزمایش، بهترین راه تشخیص زخم‌ها و سرطان معده بوده و همچنین برای تشخیص عفونت هلیکوباکترپیلوری بسیار مفید میباشد.
توجه:
انجام آندوسکوپی فقط به چند دقیقه وقت نیاز دارد. از آنجایی که لازم است در هنگام آندوسکوپی، معده کودک شما خالی باشد و قرار است آندوسکوپی در صبح انجام شود، کودک باید بعد از اینکه شب قبل از آن شام خورد، دیگر هیچ چیزی تا هنگام آندوسکوپی نخورد و به صورت ناشتا باشد.
موارد استفاده از آندوسکوپی فوقانی:
1- تهوع و استفراغ مداوم.
2- درد درناحیه فوقانی شکم.(محدوده بالاتر از ناف)
3- سوزش سر دل که ناشی از برگشت اسید معده به مری می باشد و با احساس سوزش در گلو یا قفسه سینه مشخص می شود.
4- خونریزی معده (وجود استفراغ خونی یا وجود خون در مدفوع به صورت دفع مدفوع سیاه و قیری)
5- اشکال در بلع (گیر کردن غذای جامد یا مایعات در مری)
6- وجود یافته های غیر طبیعی و یا مشکوک در عکس در رادیوگرافی ، گرفته شده از دستگاه گوارش فوقانی.
7- خارج کردن جسم خارجی از دستگاه گوارش.
8- برای بررسی ضایعات قبلی و پیگیری آنها از نظر روند بهبودی و گسترش آنها مثل پولیپ ، تومور یا زخم.
در جریان آندوسکوپی بر حسب شرایط مثلاً پیدا شدن ضایعات غیر طبیعی از آن ضایعات نمونه برداری (بیوپسی) هم بعمل می آید و یا گاهی اقدامات تشخیصی ویا درمانی دیگر انجام می شود.
آمادگی جهت آندوسکوپی:
پزشک متخصص جهت انجام یک آندوسکوپی دقیق و بدون عارضه از دستورالعمل های خاصی پیروی خواهد کرد که این دستورات طوری طراحی شده که بیشترین امنیت و کمترین عارضه را در حین انجام کار و حتی پس از آن برای کودک در بر داشته باشد.
بنابراین مطلع بودن کودک و همراه وی از این روند قبل از انجام آندوسکوپی بسیار اهمیت دارد و همراه بیمار بهتر است از آنها به دقت پیروی کند و در صورت هر گونه ابهامی، از پزشک کودک خود کسب اطلاع نماید.
• آندوسکوپی درشیفت صبح روزهای غیر تعطیل، در شیفت عصر و شب و ایام تعطیل بصورت آنکال انجام می شود.
انجام موارد زیر تحت نظر پزشک و پرستار الزامی است:
• 6 الی 8 ساعت قبل از آن ، کودک از خوردن و آشامیدن اجتناب ورزد. خالی بودن معده هم برای کودک مفید خواهد بود چون احتمال استفراغ کردن و ورود محتویات معده به داخل ریه بیمار (آسپیراسیون) را در طول کار کم خواهد کرد و هم برای پزشک جهت بررسی دستگاه گوارش فوقانی به طور کامل و دقیق مفید خواهد بود.
• برخی از داروهای مصرفی توسط کودک باید قبل از آنجام آندوسکوپی دوزشان تنظیم شود. مثلاً برخی باید چندین روز قبل از آندوسکوپی مصرف نشود و یا برخی باید افزایش دوز یابد. پس همراه کودک باید حتماً از پزشک کودک خود در مورد نحوه مصرف داروهایش قبل از انجام کار سوال کند. گاهی پزشک علیرغم دستورالعمل ها به شما توصیه می کند که مصرف داروی کودکتان را ادامه دهید.
• همیشه کودک خود را با یک همراه مطمئن برای انجام آندوسکوپی ببرید. چون داروهای خواب آوری که ممکن است جهت آرام کردن او استفاده شود، احتمال دارد بلافاصله پس از انجام آندوسکوپی در وی مشکلی ایجاد نکند اما گاهی بعد از مدت کوتاهی کودک دچار تغییرات گذرائی در حرکات و رفتارش می شود که بهتر است در آن زمان یک همراه مطمئن حضور داشته باشد.
در بخش یا اتاق آندوسکوپی با چه چیزی مواجه می شوید؟
پرستاری که کودک را آماده می کند باید در مورد علت انجام آندوسکوپی اطلاع کسب کند و همچنین در مورد مسائل دیگری چون ناشتا بودن کودک، وجود فرد همراه مطمئن و موارد دیگر اطلاع کسب کند:
• داروهای مصرفی کودک
• مشکلات پزشکی مثل بیماری های قلبی یا ریوی
• حساسیت به داروها و یا موارد خاص چون رنگها و یا لاتکس که در پزشکی بکار می رود
• واکنش های شدید حساسیتی به مواد آرامبخش و خواب آور
بعد از کسب اطلاع از شرایط و مناسب بودن وضعیت کودک، پرستار اقدام به تزریق داخل رگی (ورید) داروی آرامبخش کرده تا او در حین آندوسکوپی آرام و راحت باشد .
علائم حیاتی کودک که شامل فشار خون ، ضربان قلب و ریتم آن و سطح اکسیژن خونی می باشد ،در صورت نیاز در تمام مدت توسط دستگاه چک می شود (مونیتورینگ)، حتی پرستار نیز بطور دستی فشار خون و نبض او را کنترل می کند . ممکن است در تمام طول آندوسکوپی نیز اکسیژن به بیمار داده می شود.
پزشک تمام مراحل گفته شده را برای همراه بیمار بازگو می کند و حتی مشکلاتی که ممکن است در حین کار اتفاق بیفتد را نیز متذکر می شود .
نحوه انجام آندوسکوپی:
برای انجام آندوسکوپی، کودک باید راحت بوده و بر روی سمت چپ خود دراز بکشد. تحت بیهوشی کامل و با حضور متخصص بیهوشی و مانیتورینگ کامل قلبی و تنفسی انجام می شود. همچنین یک محافظ دهانی در بین دندانهای کودک شما قرار داده میشود. این کار باعث میشود که دندانهای کودک آسیبی نبیند و نیز دندانهای او هم به آندوسکوپ صدمه نزنند. وقتی که کودک آماده بود، پزشک، سر آندوسکوپ را روی زبان او قرار داده و آن را به سمت گلو می‌برد و از کودک می‌خواهد که آن را قورت دهد، با این کار، مری باز شده و آندوسکوپ داخل آن میشود و سپس به سمت پایین و معده می‌رود. در طی این مدت، یک پرستار دایماً مراقب کودک خواهد بود و با یک ساکشن (مکننده بزاق کودک را که در دهانش جمع شده را بیرون می‌کشد (مانند وسیله‌ای که در دندانپزشکی وجود دارد). وقتی که سر آندوسکوپ وارد معده شد، از طریق یک لوله که در آندوسکوپ قرار دارد، معده باد میشود تا مشاهده داخل آن بهتر انجام شود. در صورت مشاهده موارد مشکوک، پزشک ممکن است اقدام به نمونه‌برداری (تکه‌برداری یا بیوپسی) نماید که این کار، کاملاً بدون درد میباشد. وقتی که کار پزشک تمام شد، آندوسکوپ به بیرون کشیده می شود.
در طی انجام آندوسکوپی، اشکالاتی که ممکن است برای کودک ایجاد شوند عبارتند از: احساس فشار در گلو و گاهی اوقات احساس ناراحتی در شکم و آروغ زدن (به خاطر هوایی که به داخل معده فرستاده می شود). در هنگام داخل کردن نوک آندوسکوپ به سمت گلو، ممکن است کودک یکی دوبار آروغ بزند که این یک واکنش طبیعی می باشد.
بهبودی:
بعد از آندوسکوپی ، برای مدتی کودک را تحت نظر می گیرند تا اثرات ناشی از دارو برطرف شود . بدترین ناراحتی که ایجاد می شود ، احساس نفخ معده ناشی از ورود هواست که به سرعت برطرف می شود . برخی از کودکان گلو درد مختصری پیدا میکنند . اگر شما تمام دستورات گفته شده را رعایت کرده باشید ، کودکتان پس از مدت کوتاهی می تواند چیزی بخورد . در برخی از بیماران داروهای مصرف شده باعث احساس خستگی و عدم تمرکز می شود .
پزشک معمولاً نتیجه آندوسکوپی را همان جا به همراه کودک اعلام می کند مگر در مواردی که بیوپسی گرفته شده و یا بیوپسی برداشته شده که در این حالت باید بعداً مراجعه نماید ، چون بافت برداشته شده جهت بررسی های بیشتر به آزمایشگاه ( پاتولوژی ) فرستاده می شود و اعلام نتیجه آن به اندک زمانی نیاز دارد .
عوارض:
آندوسکوپی فوقانی روش بسیار بی عارضه ای است و عوارض ناشی از آن بسیار محدود می باشد ، با این حال برخی از عوارض آن شامل موارد زیر است:
• ورود محتویات معده به ریه (آسپیراسیون)، به همین دلیل توصیه می شود تا 6 الی 8 ساعت قبل از آندوسکوپی ناشتا باشید.
• آندوسکوپ می تواند بندرت باعث صدمه به بافت (سوراخ یا پاره شدن) شود. این عارضه بسیار نادر ولی جدی است.
• در مواقع بیوپسی با برداشت پولیپ احتمال خونریزی وجود دارد . اما خونریزی ناشی از آن بسیار خفیف است ، بطوریکه یا خود به خود بند می آید و یا با اقدامات ساده قابل کنترل است.
• ایجاد حساسیت به مواد آرامبخش استفاده شده ، که تیم آندوسکوپی حاضر شامل پزشک و پرستاران قبل از انجام کار مطمئناً از سابقه حساسیت کودک به این مواد و همچنین باقی مشکلات شما مثل بیماریهای قلبی ، ریوی ، کلیوی و کبدی از شما سوال کرده اند .
• التهاب در رگی که از طریق آن ماده آرامبخش تزریق شده که به صورت ظاهر شدن علائم التهابی مثل قرمزی ، تورم ، گرم شدن ناحیه کمپرس کردن به وسیله حوله گرم مناسب خواهد بود و اگر با این اقدام برطرف نشد ، حتماً با پزشک مربوطه مشورت نمائید.
علائمی که باید سریعاً گزارش داده شوند:
• درد شدید شکمی ( به غیر از دردهای کرامپی یا پیچشی) ناشی از نفخ معده
• سفت و متسع شدن شکم
• استفراغ
• تب
• اشکال در بلع و درد شدید درناحیه گلو
• احساس خش خش در زیر پوست گردن یا قفسه سینه
پس از انجام آندوسکوپی:
بعد از اتمام آندوسکوپی بیمار تا بیداری و هوشیاری کامل در اتاق تحت نظر متخصص بیهوشی بوده و پس از بیداری به اتاق ریکاوری در شرایط کاملا ایمن منتقل گردیده و به والدین اجازه داده می شود بر بالین کودک حضور یابند. مجددا تحت نظر متخصص بیهوشی می باشند. و همچنین آموزش های لازم در خصوص نکات ایمنی مانند بالا بودن نرده های تخت، خوابیدن کودک به سمت پهلوی چپ داده می شود.
پس از بهبودی کامل جواب آندوسکوپی و نمونه ها به والدین تحویل می گردد تا به واحد پاتولوژی ارسال کنند.
