مرکز پزشکی، آموزشی و درمانی مفید

بیماری سلیاک یا اسپروی سلیاک یک اختلال خودایمنی روده باریک با زمینه ژنتیکی (ارثی) است. در این بیماری گوارشی پرزهای روده باریک آسیب دیده و در جذب مواد اختلال داریم. در صورتیکه بیماران مبتلا به سلیاک پروتئینی از دسته گلوتن (gliadin) که در برخی از غلات مانند گندم، جو، چاودار و گاه جوی دوسر وجود دارد را مصرف کنند دچار علایم عدم تحمل می شوند.
ظاهرا ورود گلوتن به سلولهای پرزهای روده موجب پاسخ سیستم ایمنی می شود. واکنش التهابی ایجاد شده موجب تحلیل پرزهای روده (villous atrophy) وکاهش فعالیت آنزیمهای روده می شود. چون بخش عمده ای از جذب مواد غذایی در روده در پرزهای روده انجام می گیرد تخریب پرزها موجب سوء جذب می شود.
اغلب موارد بیماری سلیاک، ژنتیکی هستند. بیماری سلیاک واگیردار یا سرطانی نیست . این بیماری معمولاً به هنگام دوران شیرخوارگی یا اوایل کودکی (دو هفتگی تا یک سالگی ) آغاز می شود. امکان دارد علایم هنگامی ظاهر شوند که کودک اول بار شروع به خوردن غذاهای حاوی گلوتن می کند. در بزرگسالان، علایم ممکن است به تدریج و در عرض چند ماه یا حتی چند سال پدیدار شوند.
شیوع سلیاک در اروپا یک در پانصد است. دراستان تهران نیز ‪ ۱۵۰‬مبتلا به این بیماری شناسایی شده اند.
بیماری سلیاک هم چنین به نام های اسپروی غیر حاره ای و آنتروپاتی حساس به گلوتن هم نامیده می شود.

نشانه ها
بیماری سلیاک طیف وسیعی دارد. شایعترین علائم گوارشی شامل اسهال، نفخ، کاهش وزن، استئاتوره (اسهال چرب) می باشد. اسهال چرب، حجیم و رنگ پریده است.
از دیگر علائم این بیماری خستگی، آسیب به رشد کودک، آتروفی و ضعف عضلانی است. سوءجذب آهن و ویتامین B۱۲ موجب کم خونی، سوء جذب کلسیم و ویتامین D موجب استئوپنی، شکستگیهای پاتولوژیک استخوان و هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه می شود.
سایر عوارض بیماری آمنوره، ناباروری، تنگی پیلور، اکیموز و پتشی (کمبود ویتامین K)، ادم و درماتیت هرپتیفورم می باشد. شیوع سرطانهای روده در بیماران سلیاکی بالاست.
برخی از افراد مبتلا به سلیاک هیچ علامتی ندارند، زیرا قسمت سالم روده قادر به جذب مواد مغذی کافی برای پیش گیری از بروز علائم است. برخی از بالغین مبتلا تنها خستگی و کم خونی دارند.
علائم این بیماری را می توان به صورت زیر به طور خلاصه دسته بندی کرد. این علائم ممکن است در افراد مختلف فرق داشته باشد و به تنهایی یا همراه با سایر علائم در خردسالان و بزرگسالان مشاهده شود:
1-اسهال یا یبوست (در برخی موارد هر دو)
2-شکم درد، ورم و گازدار شدن معده
3-حالت تهوع و استفراغ
4-کم شدن وزن
5-خستگی مزمن و ضعف
6-کمبود آخن و کلسیم
7-کمبود ویتامین ها
8-زخم های دهانی
9-درد مفاصل و استخوان ها
10-افسردگی
همچنین یکسری علائم اضافی در اطفال مشاهده می شود:
- بی حوصلگی شدید و تند مزاجی
- بزرگ شدن و بادکردن شکم
- کندی رشد
- تاخیر بلوغ
- معیوب شدن مینای د ندان ها

دلیل بیماری
بیماری سلیاک یک بیماری مادرزادی است که به علت عدم تحمل به گلوتن ایجاد می شود. گلوتن پروتئینی است که در اغلب غلات وجود دارد.

عوامل افزایش دهنده خطر
سابقه خانوادگی بیماری سلیاک
حاملگی
سایر آلرژی ها

پیشگیری
در حال حاضر نمی توان از آن پیشگیری به عمل آورد.
با رعایت یک رژیم سفت و سخت فاقد گلوتن، می توان انتظار یک زندگی طبیعی را در اغلب بیماران داشت. روند بهبود در عرض ۳-۲ هفته آغاز می شود.

تشخیص
آزمایش خون (اندازه گیری آنتی بادیهای ضد گلیادین و ضد اندومایزیال (anti-tTG) در آزمایشات سرولوژی)، HLA تایپینگ، بیوپسی دئودنوم با آندوسکوپی و تستهای تحمل خوارکی (گزیلوز و لاکتوز) از روشهای تشخیصی رایج هستند.

درمان
تشخیص قطعی با نمونه برداری مسجل می شود. برای این کار، نمونه بافتی کوچکی از روده کوچک برداشته می شود.
امکان دارد سه بار نمونه برداری انجام شود. یک بار زمانی که گلوتن در رژیم غذایی وجود دارد، یک بار زمانی که گلوتن از رژیم غذایی حذف شده است، و دفعه سوم زمانی که دوباره گلوتن در رژیم غذایی گنجانده می شود. تنها انتخاب درمانی، حذف کردن گلوتن از رژیم غذایی است .
اساس درمان این بیماری رژیم غذایی فاقد گلوتن تا پایان عمر است و دوره بهبودی آن با رعایت رژیم غذایی خاص به طور معمول ۳ تا ۶ ماه که البته در بزرگسالان به ۲ سال هم می رسد.
بیماران مبتلا به سلیاک باید از مصرف مواد غذایی حاوی گندم، جو، چاودار و برخی حبوبات پرهیز و آرد سیب زمینی، برنج، عدس، سویا، ذرت و لوبیا را جایگزین آن کنند. بیشتر مبتلایان به سلیاک به تخم مرغ، شکر و روغن حساسیت های متفاوتی دارند، از این رو از مصرف محصولاتی که این گونه مواد بوفور در آنها به کار رفته نظیر انواع سس ها خودداری کنید. مبتلایان باید از مصرف غذاهای فرآوردی شده نظیر سوسیس، کالباس، ماکارونی، رشته فرنگی، قهوه، نسکافه و تمامی شیرینی جات و کیک هایی که در آنها از گلوتن و یا آرد گندم استفاده شده پرهیز کنند. 
 به علت آن که این گونه بیماران از مصرف غلات و برخی حبوبات محروم هستند باید برای جبران کمبود ویتامین ها و املاح معدنی از میوه ها و سبزی ها به صورت پخته و تازه، گوشت و لبنیات کم چرب، ماهی و برنج بسیار استفاده کنند و روغن های مایع ذرت، زیتون، کانولا و هسته انگور را جهت پخت و پز به کار برند.

داروها
آهن و اسیدفولیک برای کم خونی
کلسیم و مکمل های ویتامینی در صورت کمبود
امکان دارد داروهای کورتیزونی خوراکی برای کاهش پاسخ التهابی بدن در موارد حمله شدید بیماری تجویز شوند.

رژیم غذایی
رژیم غذایی فاقد گلوتن. حذف کامل گلوتن از رژیم غذایی دشوار است بنابراین در مدتی که با رژیم جدید به تدریج خو می گیرید صبر پیشه کنید. برنامه ریزی رژیم غذایی با کمک متخصص تغذیه انجام می پذیرد.
هیچ محدودیتی برای فعالیت بدنی وجود ندارد.

هر غذای فاقد گلوتن برای بیمار خوب نیست. لذا برای داشتن رژیم غذایی سالم، توجه به جدول زیر توصیه می شود: